Last van perfectionisme en faalangst? Durf te leven met een open hart!

door Irene van Egmond | maart 2025 | persoonlijke ontwikkeling - patronen doorbreken

Perfectionisme en faalangst staan plezier en verbinding in de weg. Je hebt snel kritiek op anderen of jezelf en bent bang om je kwetsbaarheid te tonen. Als je vastzit in hoe het moet of hoort, kun je moeilijk genieten of ontspannen. Je aandacht gaat naar wat beter kan of wat fout gaat. Misschien zit je vast in het rigide patroon.

Heb jij ook moeite om te ontspannen? Ben je ook altijd druk?

“Opgeruimd staat netjes”. Ik houd van opruimen, en kan genieten van ruimte en schoonheid. Niet dat ik overdreven netjes ben, maar ik gedij het beste in een opgeruimd huis. Als alles aan kant is, kan ik ontspannen. Ook maak ik graag lijstjes om af te strepen en overzicht te houden in mijn dag.

Mijn huisgenoten hebben hun eigen orde, beginnen aan klusprojecten die niet in één dag af zijn en soms meerdere jaren beslaan. Zo ligt de woonkamer zo af en toe vol met auto-onderdelen, staat er een fiets in de gang of wordt er van alles verzameld wat wie weet nog eens van pas komt.

Nu leer ik deze “rommels” steeds beter tolereren, maar na verloop van tijd is de maat dan toch wel vol. Want hoewel ik erg kan genieten om ze zo lekker bezig te zien, is het ook weer fijn als alles is opgeruimd. Dan kom ik tot rust. Over een aantal andere dingen maak ik me dan weer niet druk. De vaatwasser inruimen bijvoorbeeld, daar heeft mijn partner zo zijn “regels” voor. Als ik dat “niet goed” doe, dan doet hij het gerust opnieuw. Die taak laat ik dan ook graag aan hem over. Ik heb leren loslaten.

Hoewel er veel positieve kanten zitten aan het hebben van structuur of leven volgens de “regels”, kun je ook vastzitten in dit patroon. Immers is er altijd wel iets te doen, iets wat beter kan of wat eigenlijk nu “moet”. Je blik wordt getrokken naar de dingen die je nog kan aanpakken of verbeteren aan jezelf, anderen of je omgeving. Perfectionisme en faalangst beperken je leven.

Perfectionisme - over vastzitten in het rigide patroon

Misschien ben je wel de ideale werknemer, partner of ouder, want jij perfectioneert jezelf elke keer weer of bent altijd bereid iets extra’s te doen. Zo blijf je lekker bezig. Hoewel, lekker… je “to do lijst“ vult zich dagelijks weer aan. Loslaten of ontspannen is lastig. Ken jij dat ook? Een dergelijk patroon van jezelf bezighouden, jezelf met gedachten druk opleggen, orde willen scheppen, de wereld willen verbeteren… of juist eerst alles tot in de details willen uitdenken voordat je aan een project begint.

Waar is dit nu goed voor (geweest)? Want “opgeruimd staat netjes”, maar voor wie? Weegt het compliment van je collega op tegen al het werk? Grote kans dat het doen van dit patroon een ander doel dient. Bijvoorbeeld dat je niet hoeft te voelen wat er te voelen is.

Moest je je vroeger nuttig maken, was ontspannen op een bepaalde manier gevaarlijk (stilte voor de storm) of werd het bestempeld als lui? Had je niets te willen en moest je de regels volgen of doen wat er van je verwacht werd? Dan kan het zo zijn dat het je gewoonte is geworden om onbewust de aandacht af te leiden van je gevoel. Je focus ligt op “het goed doen”, zowel op het correct zijn als op het zoeken naar wat nog beter kan en dat willen fixen. Het leidt je aandacht af van wat goed is, wat voldoening geeft en plezier. Dit is hoe het hoort, denk je. Dit is wie ik ben.

Hoe is dit patroon van perfectionisme en faalangst ontstaan?

Wat een kind nodig heeft: leren leven met een open hart en doen waar het blij van wordt

Tussen het derde en zesde levensjaar ontwikkelt een kind het vermogen om te oefenen met haar eigen wil en het ondernemen van actie in de wereld. Er ontstaat een nieuwe behoefte in de ontwikkeling: het ontdekken van waar je hart en je lijf blij van worden. In de ideale situatite leren ouders het kind om voor zichzelf te kiezen. Ze geven raad, stellen grenzen en leren gedrag aan, maar ze leren het kind gaandeweg ook om het antwoord op vragen te vinden in zichzelf. Door te spiegelen wat ze lijkt te voelen en het benoemen van emoties.

Door dit proces leert een kind om de gewaarwordingen in haar lijf en haar gevoelens te gebruiken als een innerlijk kompas voor haar beslissingen. Daar vinden we de antwoorden op vragen “Hoe voel ik me?”, “Wat wil ik?”, “Vind ik dit leuk of niet?” en “Wil ik dit of liever dat?”. Als ze beslissingen maakt die goed voor haar zijn, leert ze dat ze zichzelf kan vertrouwen. Dit is de sleutel tot het ontwikkelen van een authentiek zelf. Deze ontwikkelingsfase doorlopen is nodig om jezelf te kunnen zijn met al je kwaliteiten en je kwetsbaarheden. Om later vandaaruit met een open hart een liefdevolle relatie te verbinden met vitale seksualiteit.

Afwijzing voorkomen door zichzelf te perfectioneren

Als kind leren we ons allemaal aan te passen om om te gaan met wat we aantreffen in het gezin waarin we opgroeien. Vaak doen we dit al sinds onze vroege kinderjaren, waardoor je niet meer weet dat je je hebt aangepast.

De route die je loopt om deze rigide overlevingsstrategie te ontwikkelen is voor elk mens anders. Als je ouders en de thuissituatie chaotisch en ongestructureerd zijn én je als kind de veiligheid van een geordend en gestructureerde omgeving nodig had, nam je zelf het rigide patroon aan als een manier om orde en structuur in je leven te brengen. Je creëert zelf deze orde en structuur als reactie op de afwezigheid ervan.

Wat ook voorkomt is dat één of beide ouders zelf zo vastzitten in dit patroon dat ze regels en orde overmatig benadrukken. Omdat ze geloven dat dit het beste is, verwachten of eisen ze dit ook van hun kind. Het kind absorbeert dit rigide patroon net zoals het de taal opneemt en leert.

Een kind ziet zichzelf door de ogen van haar ouders. Als ouders niet in staat zijn om hun eigen hart en gevoel te volgen of daarop te reflecteren, dan kan het voor een kind moeilijk zijn om die delen van zichzelf te herkennen en voelen. Ze leven hun leven om te voldoen aan deze externe regels of verwachtingen, zich niet bewust dat ze hun authentieke zelf missen of dit kunnen gebruiken om hun hart te volgen of keuzes te maken die goed voor hen voelen.

Meergenerationeel trauma - het verbod op voelen en genieten met een open hart

Omdat één of beide ouders dit patroon voorleven, wordt het vaak van generatie op generatie doorgegeven. Als ouders zelf vastzitten in dit patroon omdat ze zelf zijn opgevoed op deze manier, dan leert het kind dat er maar één manier is om dingen te doen. Alleen perfectie wordt geprezen, de rest wordt of bekritiseerd en gecorrigeerd of genegeerd. Ook kan het zijn dat ouders spontaniteit, spel, het tonen van affectie of het voelen van sterke emoties afkeuren, bestraffen of beschamen, omdat dit ondraaglijke gevoelens in henzelf veroorzaakt.

Mogelijk is er een verbod is op ‘negatieve gevoelens’ als boosheid, haat, jaloezie en wanhoop. Deze gevoelens zijn uit de familie verbannen en vervangen door valse positiviteit. Het gevolg is dat het kind in verwarring is en niet durft te vertrouwen op zijn eigen emoties en gevoelens.

Sommige ouders hebben hun focus op het ideale kind in plaats van op hun eigenlijke kind, ze zijn niet in staat te zien waar het kind zich bevindt in zijn ontwikkeling en mogelijkheden. Ze neigen ernaar te veel te verwachten, of duwen haar in situaties waar ze nog niet klaar voor is. Als het kind hieraan wil voldoen, gaat ze voorbij aan haar natuurlijke ritme en timing, neemt te veel verantwoordelijkheid en gedraagt zich als een kleine volwassene in plaats van als een kind. Voor ouders is dit soms moeilijk te herkennen, zeker als het kind cognitief voorloopt op leeftijdsgenoten en een van nature sterke eigen wil heeft. Of als de omstandigheden zo zijn dat er veel stress is of zorg en tijd gaat naar rondkomen, werk of mantelzorg.

Kan ik mijn hart volgen én geliefd zijn

Als ouders hun aandacht verleggen van het houden van naar correctie van het kind, dan sluiten zij hun hart. Het kind voelt dat en corrigeert zichzelf om zo de hartconnectie en liefde met hun ouder te behouden. Ouders zijn zich overigens niet bewust van dat ze dit doen, omdat ze zelf geen of weinig weet hebben van of gevoel bij deze verbinding.

De verwonding die deze overlevingsstrategie creëert is subtiel. Het geleidelijke vervreemden van jezelf, van je gevoel, merk je vaak niet op en je hebt het idee helemaal niet “gewond” te zijn of iets gemist te hebben. Je bent blij dat je zo goed bent opgevoed.

Niet elk kind dat op deze manier is grootgebracht ontwikkelt dit patroon. Met name kinderen die denken “ik ben nog niet goed genoeg” zullen zichzelf steeds willen verbeteren. Ironisch genoeg voelt dit kind zich vaak wel geliefd.

De gevolgen van dit patroon

Streng zijn voor jezelf of voor anderen en focus op wat fout gaat

Als ouders constant kritiek hebben, dan is de kans groot dat het kind ook een sterke innerlijke criticus ontwikkelt. Als je innerlijke criticus erg sterk wordt, soms zelfs wreed of bestraffend, dan raak je daarmee geïdentificeerd. Je focust op wat fout is, je aandacht gaat naar dat wat negatief is of nog niet goed gaat, wat maakt dat dat veel groter en belangrijker wordt dan de dingen die goed gaan of zijn. Je kijkt naar de wereld met een filter van goed of fout, zwart of wit.

Onderdrukken van levensenergie, niet kunnen genieten

Om je innerlijke sensaties en gevoelens stil en onder controle te houden, zoekt je een manier om de levensenergie in te dammen. Een kind doet dit bijvoorbeeld door haar spieren aan te spannen of haar ademhaling te verminderen om zo niet meer te voelen. Je doet je best je te gedragen volgens de regels. Je doet je best om te voldoen aan het ideale zelfbeeld dat je hebt. Je doet je best om perfect te zijn. In plaats van te leren om jezelf te zijn, leer je acteren. Correctheid wordt meer belangrijk dan intimiteit en verbinding, zowel naar anderen als naar jezelf. Er is weinig ruimte voor plezier, verwondering, avontuur, risico of spontaniteit in je leven.

Faalangst, perfectionisme en uitstelgedrag

Je bent bang voor imperfectie, om te falen, voor wanorde of voor gek te staan. Angst voor kritiek en het verlies van liefde. De angst om fouten te maken, leidt er vaak toe dat er angst is om actie te ondernemen in zijn algemeenheid.

Als je begint aan een project, kan de angst voor een fout zich ook uiten in dat je het nodig hebt om eerst het hele proces uit te denken tot je doel – elke stap en elk detail – voordat je een eerste stap kunt zetten om te beginnen.

In een situatie waar er geen regels zijn die voorschrijven wat goed en wat fout is, word je teruggeworpen op jezelf voor de keuze van wat te doen. Maar omdat je geen innerlijk kompas hebt kunnen ontwikkelen, kun je niet beslissen wat te doen. En omdat je gelooft dat je het wel moeten weten, zorgt je innerlijke criticus voor zelftwijfel en zelfkritiek. Misschien reik je uit en focus je op het verzamelen van meer informatie over de situatie in de hoop dat je het dan wel weet. Als dat werkt, dan kun je een beslissing maken, maar zo niet dan verval je in een vicieuze cirkel die bekend staat als analysis paralysis.

Conflict met anderen

Perfect zijn is een doel wat je nastreeft in alles wat je doet. Dit kan soms leiden tot conflict met anderen, met je partner of op het werk. Onbewust verwacht je dat iedereen net zo hard wil werken als jij doet en je bent teleurgesteld als je zij niet voldoen aan je verwachtingen.

Boosheid

Als boosheid opkomt ontstaat er een innerlijk conflict omdat het voelen van boosheid tegen de regels is. Deze boosheid heeft meestal zijn oorsprong in een weggestopte behoefte. Je wijst de ander af als zij haar gevoelens uit of dat doet wat jij ook ergens wel zou willen. Als de ander niet voldoet, wijs jij als eerste af.

Ook bij dit patroon kan de mate waarin je dit doet verschillen. Sommigen mensen kunnen de diversiteit in denken en doen van anderen om hen heen tolereren, maar vinden van zichzelf dat ze het bij het rechte eind hebben. Ze hebben moeite zich te verliezen in plezier, spel, spontaniteit of grappen of grollen. Anderen moeten zich houden aan de regels en leggen deze regels graag op aan de mensen om hen heen. Weer anderen kunnen de kwaliteiten en talenten van dit patroon inzetten om goed georganiseerd te blijven en oog te hebben voor details. Mensen die dit patroon zitten zullen nieuwe onverwachte ervaringen liever vermijden.

Strategieën om je zelfbeeld overeind te houden

·       je houdt niet van verrassingen, en plant het liefste alles zodat alles onder controle blijft

·       corrigeren, bekritiseren en bestraffen van anderen als ze de regels overtreden

·       trots zijn op je eigen netheid en correctheid en hoe goed je de regels volgt

·       je terugtrekken uit je lijf/gevoel, in je hoofd gaan

·       de competitie aangaan, doelen bereiken, streven, veel werken of druk bezig blijven

·       schoonmaken, ordenen, opruimen, problemen oplossen

·       je neemt een (te) grote verantwoordelijkheid

·       fouten voorkomen

·       je vergelijkt jezelf met anderen, wil graag de beste zijn

·       je focus ligt op uiterlijk of prestaties

·       je bouwt een rigide “muur” om jezelf heen, zodat je niet weer gekwetst wordt

·       je wijst als eerste af

Loskomen uit het patroon van perfectionisme en faalangst

De niet doorlopen ontwikkeling is dat je je gezien, gewaardeerd en geliefd voelt met al je behoeften en kwetsbaarheid. Het is nodig om je geliefd en gekoesterd te voelen alleen al door je ZIJN, zonder iets te hoeven doen. Om te helen, moet je de beweging maken naar je gevoelens in plaats van naar de regels. Leren voelen en je eigen gevoel en behoeften waarderen en vertrouwen als innerlijk kompas. Leren begrijpen dat de constante druk die je nu jezelf oplegt, leidt tot je gevoel van niet goed genoeg en niet geliefd zijn. Ervaren dat je zelf invloed hebt op je gedachten over jezelf en anderen. Dan kan je volledige levensenergie vrij stromen, dan sta je in je kracht.

Wil je ook je eigen patronen onderzoeken en anders met jezelf of anderen omgaan? Een gelukkiger en meer ontspannen leven leiden? Maak vooral een afspraak voor een vrijblijvende kennismaking.

afspraak voor vrijblijvende kennismaking